28 czerwca 1919 roku dwóch endeków: Roman Dmowski i Ignacy Paderewski złożyli podpisy pod Traktatem Wersalskim przywracającym Polsce niepodległość. 29 kwietnia 1924 roku endek Władysław Grabski stał się ojcem. Dzieckiem była nowa waluta: polski złoty. 13 listopada 1924 roku endek (śliślej: działacz Ligi Narodowej) Władysław Reymont otrzymał literacką Nagrodę Nobla.
Listę działaczy Narodowej Demokracji zawierającą twórców niepodległej II RP, polskiej waluty oraz laureatów Nagrody Nobla można łatwo wydłużać o najwybitniejszych profesorów, żołnierzy i artystów. Lata chwały najpierw Ligi Narodowej, potem Narodowej Demogracji zaczęły się w końcu XIX wieku, zakończyły wybuchem II wojny światowej. II WŚ to Narodowe Siły Zbrojne, ale także masakra endeków. Ogromna liczba znalazła śmierć w niemieckich obozach koncentracyjnych.
W PRLu wielu kończyło życie tak jak ostatni komendant NSZ Stanisław Kasznica od strzału w tył głowy. Beznadziejna walka ostatniego powstania żołnierzy niezłomnych, których wielu wywodziło się z NSZ, zakończyła się wprawdzie militarną porażką, lecz pomogła wielu tym, którzy nigdy nie byli tego świadomi. Bez 100 tysięcy partyzantów w lasach, zapewne w PRL podobnie jak w Czechosłowacji i Rumunii odebrano by ziemię chłopom, pozostawiając jedynie prawo do posiadania małego ogrodu. Gdyby nie propozycja Dmowskiego z 1918 roku dotycząca granicy zachodniej na Odrze, zapewne Polska tracąc kresy wschodnie, dostałaby niewiele na zachodzie.
Dziś grupa wyznawców endeckich ideałów pod przywództwem Rafała Ziemkiewicza odtwarza Endecję w postaci stowarzyszenia. Ona jednak od wyborów w 2015 roku faktycznie już istnieje. Plan Morawieckiego podkreślający istotę kapitału narodowego jest wyraziście endecki. W PIS'ie nie brakuje ukrytych nieco endeków tolerowanych przez Kaczyńskiego. Tym samym nowe stowarzyszenie istotnie może ułatwić przywrócenie pamięci myśli Narodowej Demokracji, ale jej trend wzrostowy na poziomie idei już się zaczął.
Co najmniej w dwóch kwestiach dzisiejsi Endecy muszą wyraźnie różnić się od tych sprzed wojny. Ówczesny antysemityzm opierający się nie na nienawiści rasowej, lecz podkreślaniu problemów społecznych dziś nie ma sensu. Warto przypominać wybitnych Polaków żydowskiego pochodzenia jak również podkreślać, że Warszawa to miasto dwóch Powstań w których walczyli i gineli polscy obywatele: Powstania w Gettcie i Powstania Warszawskiego.
Dawny pragmatyzm Dmowskiego sugerujący współpracę z Rosją, dziś wobec faszyzującej i agresywnej putinowskiej Rosji byłby błędem. Warto pamiętać o ofiarach zbrodni na Wołyniu, ale Ukraina stanowi naturalny bufor między Rzeczpospolitą a szaleństwem na wschodzie. Pomagajmy Ukrainie i strzeżmy się Rosji, właśnie tak: pragmatycznie w stylu realpolitic.
Żadna doktryna polityczna nie służy odkrywaniu prawdy o świecie, lecz tworzeniu optymalnego modelu rozwoju kraju i narodu. W dzisiejszym niebezpiecznym świecie odnowiona endecja to może być dobry pomysł.
